عنوان: درس پژوهي مدل بهسازي مداوم آموزش
رشته : برنامه ريز ي درسي استاد: آقاي دكتر ابوالفضل بختياري
دانشجو: زهرا خدادادي قره تپه
مقدمه:
درس پژوهي به عنوان مدل بهسازي مداوم آموزش ، مبحثي است كه در گفتگوي سوم كتاب در تمناي يادگيري ، استاد محمد رضا سر كار آراني به آن مي پردازند. در اين گفتگوها به روشهاي آموزشي و درس پژوهي در كشورهايي چون ژاپن وسنگاپور و ايران اشاره ميشود.
وقتي معلمان در فرهنگهاي مختلف به دنبال بهسازي آموزش باشند ، راه را هم پيدا ميكنند. در همه جاي دنيا آنها ميتوانند از يكديگر بياموزند ، مدل هاي محلي خود را براي پژوهش در آموزش(درس پژوهي) داشته باشندو به روش خود مسير موفقيت براي بهسازي آموزشي را طي كنند.
درس پژوهي با پرسش و مسئله شروع مي شود و هميشه معلمي در متن كار است.در درس پژوهي به دانش آموزان و استعدادها و نيازهايشان توجه خاصي ميشود وتربيت هدف اصلي و اصولي محسوب ميشود با درس پژوهي ميتوان نظام آموزش و تربيت را تعالي بخشيد و بهسازي كرد . در اين نوشته به اين مي پردازيم كه اگر از بهسازي در تدوين برنامه ي درسي و محتواي كتاب هاي درسي استفاده كنيم، آموزشي با كيفيت خواهيم داشت و بهسازي در آموزشمان مداوم ميشود.
اولين سوال مطرح شده اين است كه ژاپن با استفاده از شيوه هاي درس پژوهي به موفقيت هايي رسيده است اما كشورهايي هم هستند كه به اين موفقيت ها رسيده اند اما از اين شيوه استفاده نكرده اند حال سوال اينجاست كه آيا شيوه هاي ديگري هم وجود دارد كه بتوان به جاي درس پژوهي از آن استفاده كرد؟
استاد آقاي سر كارآراني اينچنين پاسخ مي گويند كه : در اينكه ژاپن به خاطر درس پژوهي و بهسازي آموزش به نتايج بهتري رسيده است ترديدي نيست اما عوامل ديگري هم تاثير گذار بوده از جمله اينكه برنامه ي درسي تغيير كرده ، نحوه وشيوه ي آموزش عوض شده و معلم ها هم توانمند تر شدندكه البته دو عامل آخري هم از نتايج درس پژوهي است .
شانگهاي و پكن چين پژوهش در آموزش رابه شكل درس پژوهي دنبال نميكنند اما نوع خاصي از الگوي پژوهش در آموزش را دارند. كشورهاي اروپايي و كشورهايي مانند فنلاند و سوئد كه درس پژوهي به سبك ژاپن ندارند به جاي آن روشهاي ويژه ي پژوهش در آموزش خود را دارند مانند اقدام پژوهي.پس نبايد گمان شود هر كشوري كه مدل درس پژوهي ژاپن را دارد موفق ميشود. هر كشوري ممكن است مدل بومي خودش را براي پژوهش در آموزش داشته باشد.پژوهش در آموزش در همه ي كشورها هست فقط سطح و شكل وكيفيت آن تفاوت دارد.
حالا تفاوت ما با بقيه چيست؟شايد اين باشد كه مدل ما يك بار براي همه ي عمر است ، يعني معلم و دانشجو در دوره ي كارورزي به كلاس درس ميرود و فرايند آموزش را مشاهده ميكند وبراي همه ي عمر بر همان اساس عمل و معلمي ميكند ونتيجه ي آن هم معلوم است . اين مدل همان نتايجي را دارد كه شاهد آن هستيد و هستيم . ما الگوي بومي سازي مداوم آموزش نيازمنديم اين همان ماهيت درس پژوهي است و بحث ما در مدل هاي مختلف همين ماهيت است كه نتيجه و خروجي را رقم ميزند.
چرا مدل درس پژوهي جهاني شد ؟ زيرا در مدل قرار بر اين شد كه معلم همواره وهميشه به كلاس درس همكارانش برود ،و كلاس خود را با پژوهش و نحقيق اداره كند؛يعني تغيير مداوم و بهسازي مستمر آموزش ، جزو ذات و شان معلمي شد.
اما معلمان ما مدرسه محور ، مسئله محور و با نگرش جزئي تربيت نميشوندو نگاهشان هم جزئي نگر و در عين حال بررسي كننده ي ارتباط جزئيات با شماي كلي نيست .
مدل ذهني ما اين است كه ميگوييم تا اين درون داد ها درست نشوند آن برون داد ها هم درست نخواهد شد هميشه هم اين مدل خطي در نظام تعليم و تربيت جواب نميدهد ، چون ما فراورده ها را مي توانيم از بيرون وارد كنيم اما راهي جز ساختن و بهسازي فرايند ها نداريم چون نمي توانيم آنها را از بيرون وارد كنيم .
اساسا درس پژوهي در ژاپن از طرح پرسش شروع شده است و آرام آرام در تعامل با روش هاي حل مسئله جان گرفته وفرهنگ آن آن با تعامل همه ي اجزاي مدرسه ساخته دشده است. اصل و هسته ي درس پژوهي ، از هم آموزي است. وقتي معلمان هنگام غروب كنار هم مي نشينند و از خودشان و همديگر مي پرسند " كه تو چه ميكني و من چه مي كنم" كار مشاركتي آنها براي حل مسئله شروع ميشود. ژاپني ها از نظر تاريخي به جايي مدرسه مي گويند كه در آن بيش از صداي معلم و ناظم صداي بچه ها شنيده شود. اين ها همه كليد هايي است كه درس پژوهي در ژاپن و دربين معلمان و بچه ها نهادينه كرده است. در پروژه مدرن سازي ژاپن ، اين گونه به اين موضوع نگاه ميكنند كه اگر حتي يك بچه از مدرسه بگريزد ، فردا كه بزرگ شد مي تواند با گرايش به خلاف و ايجاد ناهنجاري به هزاران نفر آسيب برساند .
سوال :چرا معلمان در كلاس درس براي نقش خود ارزش قائل نيستند و اين احساس را ندارند كه بايد پيشرفت كنند؟
*استاد سركارآراني: اين مشكل احتمالا از كاهش مسئوليت ها و عدم مشاركت ها شروع شده است. از آنجايي شروع شده است كه دانشكده هاي علوم تربيتي آمدند و معلم را كوچك تعريف كردند هر روز مسئوليت هاي معلم را كندند و كنار گذاشتند . به او گفتند كه تو ديگر به فكر كتاب نباش آن را برايت فراهم مي كنيم. برنامه ريزي درسي و محتواي آن در سطح تو نيست كسان ديگر را برايش تربيت مي كنيم . بيشتر نقش ماشين آموزش وتعليم را داشته باش و بقيه ي كارهارا به ما بسپار.نتيجه اين شد كه معلم خود را يك ماشين ديد . به همين خاطر نظر من اين است كه اگر مي خواهيم معلم را توانمند تر كنيم ،بايد مسئوليت بيشتري به او بدهيم.
سوال:اگر قرار باشد شيوه ي درس پژوهي را تمرين كنيم آيا ميشود در يك كلاس درس و يا يك مورد خاص را انجام دهيم يا بايد در همه ي دروس انجام شود
*استاد سركارآراني: تبليغ و تهييج براي هر گونه نو آوري سم است بايد آرام آرام جلو برويم و كار راهم از معلم و مدرسه شروع كنيم. در ايران هم ما همين برخورد را با موضوع درس پژوهي داشتيم چهار سال پيش اين كار شروع شد و هرچه جلوتر رفتيم كارها قوام و دوام بيشتري پيدا كرد واين معلمان و مدارس بودند كه به دنبال ما مي آمدند تا درس پژوهي را تمرين كنيم و توسعه دهيم. در درس پژوهي بايد به مقتضيات فرهنگ ايراني توجه كنيم. ما در مسير درس پژهي مشاركت حضور والدين و متخصصان مختلف را هم داريم تا بتوانيم از حضور و نظر و امكانات فكري و ظرفيت هاي مختلف آنان بهره مند شويم. وقتي اين اتفاق ها افتاد و معلم و والدين دانش آموزان كنار هم نشستند وبه مرور مسائل مختلف مطرح شد " چه كنم چه كنم ها" هم شروع مي شود . طرح مسئله، سوال،جست وجو براي حل مسئله و همان چيزهايي كه بايد روش و شيوه ي ايراني خود را پيدا مي كردند تا اين نهال ، كه ظاهرا خاستگاهي بيروني داشت ،بر اين تنه ي توانمند و آماده ي رويش بنشيند.صبر ،آرامش و احترام متقابل بسترهاي كار بودند و اين شيوه ي جديد ميتوانست با روش هاي ايراني ،زمينه ي باروري اين شاخه ي جديد را كه امتحان حاصلخيز بودن را در جاهاي مختلفي پس داده بود فراهم كند و الحمدلله اين زمينه همچنان وجود دارد و موفقيت و عدم موفقيت اين كار در گرو همت و اقدام حساب شده و صبورانه ومستمر ماست.
سوال : آيا موضوعات درس پژوهي ميتواند شامل موضوعات غير درسي مثل موضوعات رفتاري دانش آموزان هم باشد؟
*استاد سر كار آراني: اين موضوعات هم خارج از حيطه ي درس پژوهي نيستند و ميتوانند مورد توجه باشند. ما در درس پژوهي مشكل رفتاري را جدا نميكنيم اما در عين حال به آن بي توجه هم نيستيم .در گروه درس پژوهي مسئوليت ها را مشخص مي كنيم و هر كدام از اعضا وجهي خاص از كلاس درس و فعاليت دانش آموزان مورد توجه قرار ميدهد . بنابراين ضمن اينكه مسائل رفتاري به طور مستقل موضوع درس پژوهي واقع نميشوند ما در جريان درس پژوهي از آن غافل نيستيم.در اين روش هيچ زاويه اي از زندگي آموزشي و تربيتي دانش آموز فراموش نميشود .
سوال: مثلا ما در پايه ي هفتم حدود 12 تا13 معلم معرفي كرده ايم كه هركدام تقريبا 3 تا 4 ساعت در هفته با بچه ها سرو كار دارند در چنين شرايطي آيا اساسا معلم شناختي از دانش آموز به دست خواهد آورد و فرصت انديشيدن ، مشاهده و دقت ورسيدگي به مسائل رفتاري دانش آموز را پيدا خواهد كرد ؟
*استاد سر كارآراني: استاندارد تعداد دانش آموزان در ژاپن 40 نفراست يعني تعداد به 41 برسد دو كلاس تشكيل ميدهند . اين پيش فرض ها و اين كه ما گمان مي كنيم اگر تعداد دانش آموزان كمتر باشد بهتر درس ميدهيم ، خودش يك مسئله است كه به بحث و بررسي نياز دارد. نكته ي دوم اينكه معلمي در ژاپن ماشين آموزش نيست ،بلكه كنش تربيتي است. بنابراين بخش هاي مختلف را قيچي نميكند و بگويد اين ها كار من نيست. تربيت هدف و اصل است.بايد اشاره كنم كه اصل تخصص گرايي چيز خوبي است،امادر ايران بعضا به ضد خود تبديل ده است. همين است كه تا نظر معلمي را در مورد رفتار دانش آموزي ميپرسيم ،جواب ميشنويم كه اين مسئله تخصص و وظيفه ي من نيست و برو از مشاور بپرس .
اما با همين موضوع در ژاپن رفتار ديگري ميشود . در مدرسه، مانند مطب دكتر فايل هايي وجود دارد كه معلم موظف است در همان ساعات موظف خود ، كليات و مسائل مهم مربوط به هر يك از دانش آموزان را ياد داشت كنند و همه ي معلمان از داده هاي او درباره ي هر يك از دانش آموران بهرمند شوند و در اداره ي كلاس و طراحي از آن استفاده كنند.
اين كه كتاب درسي اصل شود از دلواپسي هاي ماست ؛ در صورتي كه تربيت اصل است ومهم تلقي ميشود.
سوال : آيا شما با اين جمله كه " معلم محور تحول است " موافق نيستيد ؟
*استاد سر كار آراني: بهتر است بر معلمي تاكيد كنيم. هسته ي تحول آموزش كلاس درس است. حرمت درس است كه مهم تلقي ميشود و به تبع آن معلم حرمت پيدا ميكند. توانمند سازي معلم در فرايند بهسازي آموزشي ممكن ميشود.
سوال: شما چه شاخص هايي را تاكنون در آموزش و پرورش ايران بررسي و مشاهده كرده ايد كه بتواند از آنها براي پيش برد موضوع درس پژوهي و عملياتي كردن آنها بهره ببريم؟
*استاد سر كار آراني: در وضع موجود ايران مواردي هست ؛ براي مثال جدايي مدارس. البته ميدانيد كه اين مسئله مانند تيغ دودم عمل ميكند و نگاه و انگاره هاي مارا نسبت به آنها هم مهم است. دومين نكته هم اين است كه ما امكانات سخت افزاري خوبي داريم و براي موضوعاتي مانند طراحي يك كلاس درس، عكاسي و فيلم برداري وثبت وقايع آن در مناطق بسياري مشكل چنداني نداريم به علاوه ما زمان زيادي در اختيار داريم(تعطيلات تابستان) امكان مباحثه و گرد هم آمدن معلمان و روحيه ي اجتماعي آنان امتياز ديگري است . و ميتواند مورد استفاده قرار بگيرد. اين ها زمينه هايي است كه اگر به خوبي مديريت شوند ، چه بسا گفت و گو هاي حرفه اي را ترويج و تسهيل ميكنند . اين راه شدني است آرام آرام ميرسيم اندكي صبر، برنامه ، تمرين،مديريت و حوصله لازم دارد.
نتيجه گيري:
در اين نوشته به اين پرداختيم كه: ما ميتوانيم از درس پژوهي در بهسازي محتواي كتابهاي درسي و و برنامه ي درسي استفاده كنيم تا ببينيم برنامه ي درسي چگونه در كلاس درس عملياتي ميشود . درس پژوهي دارويي است كه وقتي به آموزش تزريق ميشود ، نقشه ي ژنتيك آن نمايان ميگردد و قابل مشاهده وبررسي و بهسازي است .اصل و هسته ي درس پژوهي از هم آموزي است . در درس پژوهي اصل و هدف تربيت است.
در اين نوشته به گفت و گو و پرسش و پاسخهاي استاد سركار آراني وبرخي از كارشناسان ارشد تعليم و تربيت و برخي رشته هاي ديگر در رابطه با تاثير درس پژوهي در نظام آموزشي پرداخته است.
اگر ژاپن امروز در نظام آموزشي پيشرفت چشمگيري كرده دليلش اين است كه صد سال پيش مسئولين و مردمش احساس نياز كردند تا نظام اموزشي و تربيتي خود را تغيير دهند بنابراين روش ها و خط مشي هاي كشورهاي پيشرفته را دريافت كردند و با سنت ها و شيوه و ويژگي هاي ملي و بومي خود در آميختند وروشي نوين در جهت پيشرفت آموزش وپرورش پيش گرفتند كه يكي از اين روش ها بهسازي در آموزش و تربيت بود
منبع: ناصري، محمد؛زير نظر سيد محسن گلدانساز ؛ تدوين محمد دشتي ،علي اصغر محمدي،فريبرز بيات (1396.در تمناي يادگيري. تهران: نشر شركت سهامي افست ، ص191-159 )
خاطرات كودكي و انديشه هاي محمد رضا سركارآراني
كه ,درس ,پژوهي ,ي ,هم ,آموزش ,درس پژوهي ,است كه ,در آموزش ,كلاس درس ,دانش آموزان ,بهسازي مداوم آموزش
درباره این سایت